Wat is het verband tussen de rug en de nek?
Op het eerste gezicht lijkt het misschien vreemd om artrose in de rug en de nek samen te bespreken; de plekken waar de pijn zit, liggen immers nogal een eindje uit elkaar. Maar de nek en de rug zijn direct met elkaar verbonden: ze maken allebei onderdeel uit van de ruggengraat.
Wat is de ruggengraat?
De ruggengraat loopt van de atlas, die net onder de schedel zit, tot het stuitje, diep in het bekken. De ruggengraat is opgebouwd uit boven op elkaar gestapelde wervels. Hij wordt daarom ook wel de wervelkolom genoemd.
De wervelkolom draagt de romp, het hoofd en de armen. Daarnaast vormt de wervelkolom een beschermende tunnel waar het ruggenmerg doorheen loopt. Deze tunnel wordt het wervelkanaal genoemd.
Deze bescherming is noodzakelijk omdat het ruggenmergessentieel is. Het vormt samen met de hersenen, die beschermd worden door de schedel, het centrale zenuwstelsel. Zonder het centrale zenuwstelsel kunnen we helemaal niets. Tussen iedere twee wervels verlaten links en rechts zenuwwortels het ruggenmerg. Die vertakken zich verder door het lichaam, zodat het hele lichaam aangestuurd kan worden.
Hoeveel wervels heeft een mens?
De menselijke wervelkolom bestaat uit 24 wervels die in meer of mindere mate met elkaar scharnieren:
• zeven nekwervels of cervicale wervels
• twaalf borstwervels of thoracale wervels
• vijf lendenwervels of lumbale wervels
Onder de lendenwervels, in het bekken, zitten bij pasgeborenen nog meer wervels, maar die zijn bij de meeste volwassenen aan elkaar gegroeid tot twee botten: het heiligbeen of os sacrum en het onderste bot dat staartbeen, stuitje of coccyx heet.
Ook het heiligbeen en het staartbeen maken onderdeel uit van de ruggengraat. Het staartbeen is het eindpunt van het wervelkanaal. Tussen het heiligbeen en het staartbeen zit een gewricht van kraakbeen dat een heel klein beetje kan bewegen.
Hoe bewegen de wervels ten opzichte van elkaar?
Tussen de wervels zitten de tussenwervelschijven. Deze zijn van kraakbeen. Ze bedekken niet de hele wervel; het wervelkanaal loopt achter de tussenwervelschijven langs.
De tussenwervelschijven maken beweging van de ruggengraat mogelijk. De buitenranden van de tussenwervelschijven zijn van stevig kraakbeen. De kern bestaat uit een soort zachte gelei die functioneert als een schokdemper. Bij het ouder worden, wordt deze kern harder en droger. Daardoor wordt de ruggengraat minder soepel. Het inklinken van de tussenwervelschijven is ook de reden waarom mensen krimpen als ze ouder worden.
Wanneer de buitenste rand van de tussenwervelschijf scheurt, puilt de zachte kern naar buiten. Dit noemen we een hernia. Dit kan al bij jonge mensen voorkomen. Als de hernia druk uitoefent op de zenuwwortels die uit de ruggengraat komen, kan dit tot veel pijn leiden. Soms heeft iemand vreselijke pijn terwijl er op een röntgenfoto niks te zien is, en een heel duidelijk zichtbare uitstulping kan pijnvrij zijn.
Naast de tussenwervelschijven zitten er ook nog kleine facetgewrichtjes tussen de wervels. Deze synoviale gewrichten bevinden zich aan de achterkant van de wervels, waar de tussenwervelschijven niet zitten en waar bepaalde facetten van de wervels elkaar raken.
Een synoviaal gewricht is een met kraakbeen bekleed gewricht dat omsloten wordt door een slijmvlies waarin zich een stroperig vocht bevindt. Dit vocht verzekert een soepele beweging.
Hoe bewegelijk zijn de wervels?
De twaalf borstwervels zijn het minst bewegelijk. Dit komt omdat de ribben aan de borstwervels vastzitten. De meeste beweging zit in de bovenste twee halswervels die anders zijn dan de andere wervels.
De schedel rust op de bovenste wervel, de atlas. Deze naam is een verwijzing naar de reus die in de Griekse mythologie het hemelgewelf op zijn schouders draagt.
De atlas is heel anders van vorm dan de andere wervels. Door middel van het atlanto-occipitale gewricht tussen de atlas en de schedel kan het hoofd op en neer bewogen worden in een knikbeweging.
De tweede wervel heet de draaier of axis. Door middel van het atlanto-axiale gewricht, ook wel afgekort tot AA-gewricht, kan het hoofd draaien of nee schudden.
De eerste tussenwervelschijf zit tussen de draaier en de derde halswervel. De laatste tussenwervelschijf bevindt zich tussen de vijfde lendenwervel en het heiligbeen. De wervelkolom telt in totaal 23 tussenwervelschijven.
Wat is spondylose of spondylartrose?
Spondylos is oud-Grieks voor wervel. Spondylose of spondylartrose is de naam voor artrose van de wervels. Daarbij wordt onderscheid gemaakt naar de plek waar de artrose zich bevindt:
- Cervicale spondylose is de naam voor artrose in de nekwervels. Deze vorm komt het meest voor.
- Thoracale spondylose duidt artrose van de borstwervels aan. Dit komt het minst voor, omdat de borstwervels minder bewegelijk zijn dan de nek- en lendenwervels.
- Lumbale spondylose is de naam voor artrose van de lendenwervels, die zich in de lage rug tussen de ribbenkast en het bekken bevinden.
Artrose komt voornamelijk voor in de facetgewrichten van de wervels. Net als bij een hernia, kan door spondylose de zenuwwortel beklemd raken. Dit zorgt voor ernstige pijn.
Ook de slagader die voor de bloedtoevoer naar het ruggenmerg zorgt, kan bekneld raken, met serieuze gevolgen voor het functioneren van de zenuwen.
Specifieke symptomen voor cervicale spondylose (nekartrose) zijn pijn die uitstraalt naar de schouders en tussen de schouderbladen. Ook hoofdpijn, vooral in het achterhoofd, en duizeligheid kunnen voorkomen bij artrose in de nekwervels.
Lumbale spondylose (artrose in de onderrug) kan pijn en zwakte of gevoelloosheid in de billen en benen tot gevolg hebben.
Wat kan er aan spondylose gedaan worden?
In de eerste plaats is het belangrijk om een goede verhouding van rust en beweging te vinden. Beweging is essentieel om de spierkracht op peil te houden. Als de spieren te zwak worden, worden de pijn en de andere symptomen alleen maar erger. Een fysiotherapeut of oefentherapeut kan u rekoefeningen en verstevigende oefeningen aanleren.
Bij nekartrose kan een halskraag steun geven en u beletten verkeerde bewegingen te maken. Naast pijnstillers kunnen ook spierverslappers de pijn verzachten. Spierverslappers maken de spieren niet zwakker, maar zorgen dat ze niet zo strak gespannen staan.
Bij sommige mensen helpen warme of juist koude pakkingen om de pijn te verminderen. Veel mensen hebben ook baat bij het innemen van glucosamine, een vrij verkrijgbaar voedingssupplement. Zorg dat u glucosaminesulfaat koopt.
Er zijn aanwijzingen dat dit beter werkt dan glucosaminehydrochloride (zie onze nieuwsbrief glucosamine van maart 2013).
Er wordt meestal niet operatief ingegrepen bij spondylose, omdat er meestal meerdere wervels aangetast zijn door artrose. Als er op één plaats geopereerd wordt, komen de klachten vaak weer op een andere plaats terug. Er wordt over het algemeen alleen ingegrepen als er ook sprake is van stenose.
Wat is stenose?
Stenose is de medische term voor vernauwing. Het is een breed begrip; een stenose kan bijvoorbeeld ook in een slagader voorkomen.
Een wervelkanaalstenose, ook wel spinale stenose genoemd, kan verschillende oorzaken hebben, zoals een hernia die uitstulpt in het wervelkanaal. Eén van de andere mogelijke oorzaken van een wervelkanaalstenose is artrose.
Ook wervelkanaalstenoses komen het meest voor in de nekwervels en de lendenwervels, net als hernia’s en spondyloses.
Bij artrose kunnen er botuitsteeksels, ook wel osteofyten genoemd, op het bot gaan groeien. Als deze aan de binnenkant van het wervelkanaal zitten, vernauwen ze het wervelkanaal en daardoor ontstaat er druk op het ruggenmerg en/of de zenuwwortels. Dit kan uiteraard zeer pijnlijk zijn.
Andere symptomen, naast pijn, zijn een doof gevoel, motorische storingen en paresthesie. Paresthesie is dat onaangename tintelende gevoel dat men krijgt als een lichaamsdeel ‘slaapt’. De plaats waar dit soort verschijnselen optreedt, hangt uiteraard af van de plaats van de stenose en de zenuwen die vanaf die plek bediend worden.
Stenose in de nek is het gevaarlijkst, omdat het daar in het ergste geval tot totale verlamming kan leiden.
Wat kan er aan wervelkanaalstenose gedaan worden?
In eerste instantie zal geprobeerd worden of er verbetering bereikt kan worden door fysiotherapie, gerichte oefeningen, lichaamsbeweging in het algemeen (zoals wandelen, fietsen en zwemmen), gewichtsverlies en pijnstillers. Ook een ruggenprik met steroïden behoort tot de behandelmogelijkheden.
In augustus 2013 is er in de gezaghebbende Cochrane Database of Systematic Reviews een artikel verschenen over de behandeling van wervelkanaalstenose in de lendenwervels. De conclusie hiervan is dat er weinig bewijs is dat de niet-operatieve behandelingen werken.
Dit wil overigens niet zeggen dat deze behandelingen niet werken; het betekent alleen dat de bewijsvoering in de artikelen over dit onderwerp niet erg overtuigend is.
Operaties in de nek kunnen van twee kanten uitgevoerd worden: van de voorkant en van de achterkant. De operatie via de voorkant gebeurt via een snede links of rechts naast het strottenhoofd. Er wordt dan zoveel materiaal van de wervel en de tussenwervelschijf weggehaald als nodig is om de vernauwing op te heffen. Daarna wordt het geheel gereconstrueerd, of met bot dat elders in het lichaam is weggehaald, of met andere materialen. De operatie via de achterkant is de oudste methode. Hierbij worden een of meer wervelbogen aan de achterkant weggenomen. De wervelboog is het achterste stuk van de wervel waar de uitsteeksels aan vastzitten.
Het ruggenmerg is daarna nog steeds veilig achter de dikke laag spieren die eroverheen ligt. Deze spieren worden voor de operatie opzij gehaald. In de onderrug wordt achterlangs geopereerd. Ook hier worden de wervelbogen of delen daarvan weggehaald. Vaak worden daarbij ook de facetgewrichtjes meegenomen. Als dit gebeurt, wordt de wervelkolom minder stabiel. Daarom worden meteen verschillende wervels aan elkaar vastgezet. Dit heet spondylodese.
Welke complementaire therapieën zijn er voor artrose in de ruggengraat?
Als u complementaire therapieën wilt proberen, doe het dan voor u aan ingrijpende behandelingen als operaties begint. Misschien kunt u daardoor een operatie wel helemaal vermijden. Zorg ervoor dat u altijd een kundig therapeut raadpleegt die is aangesloten bij een degelijke beroepsorganisatie. Dit soort informatie is allemaal op te zoeken op het internet. Het is raadzaam om ook te verifiëren of uw aanvullende verzekering de behandeling vergoedt voordat u een afspraak maakt. Mogelijke therapieën zijn: acupunctuur, chiropractie, orthomanuele geneeskunde, osteopathie en Bowen therapie.
- Acupunctuur. Er zijn al veel onderzoeken gepubliceerd waaruit blijkt dat acupunctuur effectief is bij pijn in de nek en rug. Pijn in de nek en rug staat op de lijst van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van aandoeningen en symptomen waarvoor middels onderzoeken met controlegroep bewezen is dat acupunctuur een effectieve behandeling is.
Artrose staat op de lijst van aandoeningen en symptomen waarvoor het therapeutische effect van acupunctuur is aangetoond, maar waarvoor nog wel meer bewijs gewenst is. - Chiropractie richt zich met name op de wervelkolom, het zenuwstelsel, de spieren en gewrichten. Chiropractoren staan bekend als ‘krakers’, maar ze gebruiken ook andere technieken.
- Orthomanuele geneeskunde werkt aan het opheffen van standafwijkingen van de botten door manipulatie.
- Osteopathie is een manuele geneeswijze die zich richt op het vinden en behandelen van functiestoornissen in de mobiliteit van gewrichten en weefsels in het algemeen.
- Bowen techniek is een heel zachte techniek waarbij het lijkt of er heel weinig gebeurt. Maar patiënten zeggen dat het effectief is bij pijn, met name in de ruggengraat.
Welke andere oorzaken kunnen voor pijn in de nek en de rug zorgen?
In de eerste plaats zijn er natuurlijk de hernia of andere problemen van de tussenwervelschijven. In de nek kan een whiplash voor veel pijn zorgen. Ook andere problemen met spieren en pezen kunnen pijnlijk zijn, evenals klierontstekingen en problemen in de bloedvaten. De nek is een zwaarbelast lichaamsdeel.
Datzelfde geldt voor de onderrug. Veel mensen hebben last van rugpijn. Het staat op de tweede plaats in de lijst van meest voorkomende lichamelijke klachten, na hoofdpijn. Ook in de onderrug kan pijn worden veroorzaakt door letsel aan spieren en pezen.
Wervels kunnen ook breken, bijvoorbeeld door botontkalking. Dit geeft ook pijn.
Waarom is artrose in de wervels vaak zo pijnlijk?
Artrose in een wervel is niet anders dan artrose in andere gewrichten. Maar door de nabijheid van het ruggenmerg en alle zenuwwortels die daaruit ontspringen, kan artrose in een wervel voor veel extra pijn en uitval van functies zorgen.
Het wervelkanaal beschermt het ruggenmerg, maar als de wervelkolom beschadigd raakt, en dat kan zijn door artrose of door iets anders, verandert het van een harnas voor het ruggenmerg in een veel te strak keurslijf.